برای نامیدن اترها ، معمولا دو گروه متصل به
اکسیژن را نام میبریم و به دنبال آن ، واژه
اتر
را میآوریم. اگر دو گروه یکسان باشند، گفته میشود اتر متقارن است (
مانند دی اتیل اتر ، دی ایزوپروپیل اتر ). اگر دو گروه متفاوت باشند، اتر
، نامتقارن است مانند ترسیوبوتیل متیل اتر.
خواص فیزیکی اترها
از آنجا که زاویه پیوند
C-O-C در اتر ، 180 درجه است، گشتاورهای دو قطبی دو پویند C-O یکدیگر را
خنثی نمیکنند؛ در نتیجه ، اترها مقداری گشتاور دو قطبی برآیند دارند.
(مثلا 180.1 برای دی اتیل اتر). این قطبیت کم بر دمای جوش اترها تاثیر
چندانی ندارد. دماهایی که در حدود دمای جوش
آلکانها با وزن مولکولی مشابهند و از دمای جوش الکلهای
ایزومری
، بسیار پایینترند، به عنوان مثال ، دمای جوش n- هپتان ( ْ98دجه
سانتیگراد ) ، متیل n- پنتیل اتر ( 100درجه سانتیگراد ) و n- هگزیل الکل
( 157درجه سانتیگراد ) را با یکدیگر مقایسه کنید.
پیوند هیدروژنی که مولکولهای
الکل را با قدرت در کنار یکدیگر نگه میدارد، در اترها ممکن نیست؛ چون آنها فقط دارای هیدروژنهایی هستند که به کربن متصلاند.
از سوی دیگر ،
انحلالپذیری اترها و الکلها در
آب
در یک حدود است. به عنوان مثال ، دیاتیل اتر و n-بوتیل الکل ، تقریبا به
میزان 8 گرم در 100 گرم آب حل میشوند. ما انحلالپذیری الکلهای سبک در آب
را به پیوند هیدروژنی بین مولکولهای آب و الکهای آب نسبت دادیم.
انحلالپذیری اترها در آبها را نیز بر همین اساس میتوان تبیین کرد: از
طریق الکترونهای به اشتراک گذاشته نشده اکسیژن ، اتر می تواند با هیدروژن
آب ، پیوند هیدروژنی تشکیل دهد.
منابع صنعتی اترها
تعدادی از اترهای
متقارن دارنده گروههای آلکیل کوچک در مقیاس بزرگ تولید میشوند و بهعنوان
حلال مورد استفاده قرار میگیرند. مهمترین آنها ، دیاتیل اتر است، یعنی
همان حلال آشنایی که در استخراجها و در تهیه واکنشگرهای گرینیار مورد
استفاده قرار میگیرند. نمونههای دیگری از این نوع اترها ، دیایزوپروپیل
اتر و دی-n-بوتیل اتر است.
این اترها در اثر واکنش الکلهای مربوطه با
اسید سولفوریک حاصل میشوند.
از
آنجا که از هر جفت الکل ، یک مولکول آب حذف میشود، واکنش از نوع آبزدایی
است. الکلها میتوانند با نوع دیگری آبزدایی ، واکنش حذفی به آلکن تبدیل
شوند. آبگیری از الکلها و بدست آوردن اتر به جای
آلکن
، با انتخاب شرایط واکنش کنترل میشود. بهعنوان مثال ، اتیلن با گرم کردن
اتیل الکل با اسید سوفلوریک غلیظ تا 180 درجه سانتیگراد تهیه میشود.
دیاتیل
اتر با گرم کردن مخلوطی از اتیل الکل و اسیدسولفوریک غلیظ تا 140 درجه
سانتیگراد بدست میآید، در حالیکه الکل دائما به مخلوط اضافه میشود تا
فزونی مقدار آن حفظ شود. روش آبزدایی ، عموما به تهیه اترهای متقارن محدود
است، چون ، همانگونه که انتظار میرود، ترکیبی از دو الکل ، معمولا
میتواند مخلوطی از سه اتر بدهد.
تهیه اترها از طریق سنتز ویلیامسون
در
آزمایشگاه ، سنتز اتر به روش ویلیامسون بدلیل تنوعپذیری آن ، بسیار مهم
است و میتوان آن را برای سنتز اترهای متقارن و نامتقارن بکار برد. در
سنتز ویلیامسون ، یک آلکیل هالید (یا آلکیل هالید استخلاف شده) را با یک
سدیم آلکوکسید ترکیب میکنند. بهعنوان مثال:
R-X + Na-O-R1 -----> R-O-R1 + NaX
واکنش عبارت است از جایگزین شدن هسته دوستی یون هالید
با یون آلکوکسید. این واکنش شباهت بسیار زیادی به تشکیل الکلها در اثر
مجاورت آلکیل هالیدها با محلول آبی هیدروکسید دارد. از آنجا که الکوکسیدها
و آلکیل هالیدها ، هر دو از الکلها تهیه میشوند، روش ویلیامسون نهایتا
سنتز اتر از دو الکل است.
الکلها
اگر ، بعنوان یک شیمیدان آلی ، قرار بود ده ترکیب آلیفاتیک انتخاب کنید و سپس در جزیرهای رها شوید، شما قطعا الکلها را برمیگزیدید. شما میتوانید از آنها تقریبا هر ترکیب آلی دیگر را بسازید، آلکیل هالیدها ، آلکنها ، اترها ، آلدئیدها ، کتونها ، اسیدها ، استرها و دهها ترکیب دیگر.
از آلکیل هالیدها ، میتوانید واکنشگرهای گرینیار
را بسازید و از واکنش این واکنشگرها با آلدئیدها و کتونها الکلهای
پیچیدهتری را بدست آورید و غیره. در آن جزیره دور افتاده ، از الکلهای
خود ، نه فقط بعنوان ماده خام استفاده میکنید، بلکه آنها را به دفعات ،
بعنوان حلال برای انجام واکنشها و برای متبلور کردن فراوردهها بکار میبرید.
اهمیت الکلها
ما نمیتوانیم در هیچ یک از بخشهای شیمی
آلی خیلی جلو برویم، بدون اینکه به الکلها بربخوریم. الکلها در استخلاف
هسته دوستی بعنوان سوبسترا و بعنوان هستهدوست شرکت میکنند. مهمترین و
سادهترین اثر کاتالیزوری متعلق به الکلهاست که در شیمی انواع ترکیبها ، در لوله آزمایش و در ارگانیسم زنده ، نقش کلیدی برعهده دارد.
الکلها
به آلکیل هالیدها و سایر ترکیباتی که استخلاف هستهدوستی انجام میدهند،
تبدیل میشوند، استخلافی که معرفی انواع گروههای عاملی در یک مولکول را امکان پذیر میسازد. الکلها امکان دسترسی ما به ترکیبهایی با حالتهای اکسایش بالاتر ، یعنی آلدئیدها ، کتونها و اسیدهای کربوکسیلیک را فراهم میسازند.
ساختار الکلها
فرمول عمومی الکلها ، ROH است که در آن
، R یک گروه آلکیل یا آلکیل استخلاف شده است. این گروه میتواند نوع اول ،
دوم یا سوم باشد، ممکن است زنجیرباز یا حلقهای باشد، ممکن است دارای یک اتم هالوژن ، هیدروکسیلهای بیشتر یا یکی از بسیاری گروههای دیگری باشد که فعلا برای ما ناآشنا است.
همه الکلها ، دارای گروه هیدروکسیل (-OH)
هستند که بعنوان گروه عاملی ، خواص مشخصه این خانواده از ترکیبها را تعیین
میکند. تغییر و تنوع در ساختار R میتواند بر سرعت واکنشهای الکلها و حتی
در موارد معدودی بر نوع واکنشها نیز تاثیر گذارد
نکتهای در مورد تفاوت الکلها و فنلها
ترکیباتی که در آنها گروه هیدروکسیل مستقیما به یک حلقه آروماتیک متصل
است، الکل نیستند، بلکه این ترکیبات ، فنل هستند و با الکلها آنچنان تفاوت
فاحشی دارند که آنها را در مبحثی دیگر باید مورد بررسی قرار داد.
طبقهبندی الکلها
الکلها بسته به نوع کربن حامل گروه OH- ، به سه دسته نوع اول ، نوع دوم یا نوع سوم طبقهبندی میشوند:
C(R)_3-OH ، C(R)_2H-OH ، CR(H)_2-OH .
یک واکنش اکسایش که مستقیما با دخالت اتمهای هیدروژن متصل به کربن حامل گروه OH- انجام میشود، در طبقه از الکلها ، روندی کاملا متفاوت دارد.
اما
، معمولا ، الکلهای طبقات مختلف ، فقط از نظر سرعت یا مکانیسم واکنش و به
هر طریقی هماهنگ با ساختارشان ، با هم تفاوت دارند. بعضی از استخلافها
میتوانند آنچنان بر واکنش پذیری یک الکل تاثیر گذارند که آن را با
الکلهای طبقههای دیگر مشابه سازند.
منابع صنعتی الکلها
الکلها ، موادی این چنین مهم در شیمی آلیفاتیک ، نه تنها باید از نظر
واکنشها بسیار گوناگون و تنوع پذیر باشند، بلکه به مقدار زیاد و با قیمت
ارزان نیز باید قابل تهیه باشند. برای بدست آوردن الکلهای سبک که تکیهگاه
سنتز آلی آلیفاتیک هستند، سه روش اصلی وجود دارد، روشهایی که میتوانند
همه منابع مواد آلی را مورد استفاده قرار دهند. یعنی نفت ، گاز طبیعی ، زغال سنگ و زیست توده. این سه روش عبارتند از:
علاوه بر این سه روش اصلی ، روشهای دیگری نیز با کاربرد محدود وجود دارند. بعنوان مثال ، متانول از هیدروژندار کردن کاتالیزوری مونوکسید کربن بدست میآید. مخلوط هیدروژن و مونوکسید کربن با نسبت ضروری ، از واکنش آب با متان ، آلکانهای دیگر ، یا زغال سنگ در دمای بالا بدست میآید.
خواص فیزیکی الکلها
دمای جوش
در میان هیدروکربنها ، به نظر میرسد که عوامل تعیین کننده دمای جوش ، عمدتا وزن مولکولی
و شکل مولکول باشند. در الکلها ، با افزایش تعداد کربن ، دمای جوش بالا
میرود و با شاخهدار کردن زنجیر ، دمای جوش پایین میآید، اما نکته غیر
عادی در مورد الکلها این است که آنها در دمای بالا به جوش میآیند. این
دمای جوش بسیار بالاتر از دمای جوش هیدروکربنها با وزن مولکولی یکسان است
و حتی از دمای جوش بسیاری ترکیبها با قطعیت قابل ملاحظه بالاتر است.
دمای جوش بالای آنها ، به علت نیاز به انرژی بیشتر برای شکستن پیوندهای هیدروژنی است که مولکولها را در کنار هم نگه داشتهاند.
حل شدن الکلها
رفتار الکلها بعنوان حل شده نیز توانایی آنها برای تشکیل پیوندهای
هیدروژنی را منعکس میکند. برخلاف هیدروکربنها ، الکلهای سبک با آب
امتزاجپذیرند. از آنجا که
نیروهای بین مولکولی
الکلها همانند نیروهای بین مولکولی آب است، دو نوع مولکول با یکدیگر قابل
اختلاط هستند. انرژی لازم برای شکستن یک پیوند هیدروژنی بین دو مولکول آب
یا دو مولکول الکل ، با تشکیل یک پیوند هیدروژنی بین یک مولکول آب و یک
مولکول الکل تامین میشود.
وبلاگي از شهرستان ساوه